O nowych zadaniach opieki farmaceutycznej w Polsce mówi dr n. farm. Piotr Merks, pełnomocnik dziekana ds. powołania kierunku farmaceutycznego na UKSW.
Nasz Uniwersytet od dwóch lat kształci studentów na wydziale medycznym. Jakie są szanse poszerzenia listy kierunków o farmację? Czy można podać w przybliżeniu jakieś ramy organizacyjno-czasowe?
Jesteśmy już po serii owocnych spotkań z ekspertami z Wydziału Biologii i Nauk o Środowisku oraz kierunku chemicznego na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym. Będziemy tworzyć sylabus i wypełniać godziny dydaktyczne. Jako pełnomocnik dziekana ds. powołania kierunku farmaceutycznego na UKSW marzę, aby zakończyć pracę w ciągu dwóch lat. Jednym z moich celów jest stworzenie bardzo nowoczesnego kierunku, co bardzo powoli się dzieje. Jednak potrzebujemy jeszcze wiele spotkań i pracy. Uważam, że będzie to kropka nad i dopełnienie Wydziału Medycznego. Collegium Medicum UKSW.
Jak pandemia wpływa na funkcjonowanie aptek? Czy można już przedstawić wnioski, które farmaceuci wyniosą z tej lekcji?
Apteki przejęły rolę pierwszego kontaktu z pacjentami, szczególnie w początkowej fazie pandemii, gdy POZ były zamknięte. Z sondażu przeprowadzonego przez Wydział Medyczny UKSW wynika, że podczas pierwszej fali pandemii podwoiła się – w porównaniu do analogicznego okresu w latach poprzednich – liczba zgłaszanych w aptekach problemów zdrowotnych. Farmaceuci bardzo dobrze poradzili sobie ze wsparciem pacjentów. W kwietniu otrzymaliśmy duży przywilej jako środowisko, mianowicie przepisywanie recept farmaceutycznych w sytuacji zagrożenia życia oraz pro auctore i pro familia. Od tego czasu farmaceuci wystawili 420 tysięcy recept farmaceutycznych i blisko 20 tysięcy recept pro familia i pro auctore dla swoich rodzin.
Jak Pan widzi rolę opieki farmaceutycznej w całym systemie ochrony zdrowia publicznego?
W Ministerstwie Zdrowia trwają prace Zespołu ds. opieki farmaceutycznej w celu ustalenia nowej roli aptek. Jako pracownik WM UKSW jestem jednym ekspertów tego zespołu. Już ustaliliśmy, że usługi świadczone w aptekach powinny być w pierwszej kolejności ukierunkowane na większy współudział farmaceutów w sprawowaniu podstawowej opieki medycznej. Kluczowa będzie aktywizacja w edukacji zdrowotnej, a w konsekwencji udział w poprawie zdrowia publicznego. Apteki będą rozwijać nowe usługi: ponowne wydawanie leków w systemie recept powtarzanych, przeglądy leków, edukacja pacjenta po przepisaniu nowego leku po raz pierwszy, badania profilaktyczne, wsparcie w zakresie walki z nałogami.
Jaka powinna być rola aptek w profilaktyce chorób zakaźnych? Czy w polskich aptekach powinno być wykonywane szczepienie przeciw grypie i innym chorobom zakaźnym, w tym COVID-19?
Obecnie 36 krajów stosuje takie rozwiązanie, dzięki czemu mamy 1,8 miliarda ludzi zaszczepionych w aptekach. Pandemia COVID-19 pokazała, jak nieobliczalne mogą być choroby zakaźne. W Polsce wskaźniki wyszczepialności przeciw grypie utrzymują się od lat na niskim poziomie, około 3,5 – 4%, nawet w grupach podwyższonego ryzyka. Dzisiejszy system nie promuje dostępności tej profilaktyki i nie zachęca do szczepienia się. Likwidacja barier w dostępie do szczepień i promocja profilaktyki chorób zakaźnych w aptekach pozwalają na zwiększenie stopnia wyszczepialności i osiągnięcie dodatkowych celów, takich jak zwiększenie gotowości do reagowania w czasie epidemii i pandemii, zmniejszenie kosztów leczenia chorób zakaźnych, ograniczenie nieuzasadnionego stosowania antybiotyków, i w końcu odciążenie innych zawodów medycznych.
Chciałbym podkreślić, że Collegium Medicum UKSW był pierwszym wydziałem medycznym w Polsce, który zorganizował – w ramach współpracy zagranicznej z Farmaceuci Bez Granic Kanada, Wydziałem Farmaceutycznym CM UMK w Bydgoszcz, CHEO (Children’s Hospital of Eastern Ontario) Kanada, Królewskim Towarzystwem Farmaceutycznym oraz ECG Group Wielkiej Brytanii – pod patronatem Głównego Inspektora Sanitarnego, Państwowego Zakładu Higieny i Urzędu Rejestracji Leków oraz władz uczelni UKSW, największe warsztaty pilotażowe nauki szczepień w aptekach przez farmaceutów. Przygotowaliśmy około 700 farmaceutów, którzy otrzymali międzynarodowy certyfikat ukończenie kursu w standardzie ISO9001.
Telemedycyna, telerehabilitacja, aplikacje medyczne dla pacjentów. Czy cyfrowy świat wkracza też do aptek?
Dotychczasowa rola farmaceutów ogranicza się jedynie do wydawania leków, wykonywania leków recepturowych oraz udzielania fachowej porady. To się zmieni po wprowadzeniu nowych zadań. Opieka farmaceutyczna stanie się integralną częścią opieki medycznej, która coraz bardziej korzysta z technologii cyfrowych. Ta integracja zdecydowanie wzmocni pozycję naszego zawodu w systemie ochrony zdrowia. W Polsce prowadzone są już pierwsze programy badawcze opieki farmaceutycznej, opartej na cyfryzacji usług. Wydział Medyczny UKSW uczestniczy w tych projektach w partnerstwie z Polską Grupą Farmaceutyczną i innymi podmiotami, w tym polskimi i zagranicznymi uczelniami oraz wydziałami medycznymi. Chodzi o projekty: „Bliżej Pacjenta”, „Skieruj Pacjenta” oraz „Zdrowe Serce”.
Na czym one polegają?
Projekt „Bliżej pacjenta” to usługa mająca na celu zapewnienie wsparcia osobom chorym przewlekle, którym przepisano leki wcześniej niestosowane. Projekt opiera się na trzyetapowej interwencji farmaceuty w celu zwiększenia prawidłowości przyjmowania leków. W ramach współpracy z biznesem w oparciu o aplikację mobilną został przygotowany projekt teleporady dla pacjentów z migotaniem przedsionków. Walidacja projektu przebiegła pomyślnie i obecnie szukamy nowych grantów na rozwój pomysłu.
Z kolei usługa farmaceutyczna „Skieruj Pacjenta” to nowatorska działalność wspierająca zdrowie publiczne poprzez zlecanie badań przesiewowych w aptece. Pilotażowy projekt był prowadzony od stycznia 2019 do marca 2020. Farmaceuci w aptekach są najbardziej dostępnymi pracownikami służby zdrowia. Mogą identyfikować pacjentów, którzy otrzymują leki przeciwcukrzycowe oraz inne leki na choroby przewlekłe, takie jak nadciśnienie, chorobę Leśniowskiego-Crohna, endometriozę, zwyrodnienia stawów i wiele innych. Mogą również pomóc w zidentyfikowaniu członków rodzin, którzy mogą być narażeni na te choroby, a więc działać w całej populacji tzw. grup ryzyka. Personel aptek może informować pacjentów o źródłach dodatkowych usług farmaceutycznych, a nawet kierować do odpowiednich instytucji, jeśli kompetencje farmaceuty nie wystarczają do udzielenia wymaganego wsparcia. Jeżeli pracownicy apteki znają pacjenta i jest prowadzona jego dokumentacja medyczna, to informacja o skierowaniu do dodatkowych grup wsparcia może być dołączona do jego akt.
Projekt „Zdrowe Serce” jest skierowany do pacjentów po zawale serca, którym przepisany został nowy lek. Rolą farmaceuty w tym przypadku jest naklejenie na opakowanie pacjenta piktogramów z dawkowaniem leku i przeprowadzenie ankiety. Obecnie w projekt zaangażowanych jest ponad 273 apteki w całej Polsce. Z ich doświadczeń wynika, że jest potrzeba stosowania interwencji farmaceutycznej, która w sposób ciągły będzie przypominać o tym, jak zażywać lek. Chciałbym podkreślić, że w USA i Kanadzie stosowanie na opakowaniu leku naklejek z dawkowaniem jest obowiązkowe, a w Kanadzie od 2011 roku obowiązkowe są piktogramy farmaceutyczne.
Piktogramy to dość prosta pomoc dla pacjenta, ale bardzo skuteczna. Bardzo bliska temu rozwiązaniu jest Pana autorska koncepcja pod sympatyczną nazwą lekolepki.
Lekolepki to projekt coraz szerzej znany i rozwijany, który otrzymał już 10 polskich i międzynarodowych nagród. To naklejki na opakowania leków, informujące pacjentów o warunkach przechowywania leku, środkach ostrożności wynikających z przyjmowania preparatu czy jego interakcji z innymi preparatami. Są też wskazówki nt. stosowania leku. W ramach testowania projektu na WM UKSW pokazaliśmy pozytywny wpływ piktogramów na stosowanie m.in. antybiotyków. Nasi zagraniczni partnerzy, m.in. klinika w kanadyjskim Ontario, Uniwersytet w Thesalonikach w Grecji, z którym JM Ks. Rektor podpisał niedawno umowę czy przygotowywany projekt z Czarnogórą są żywo zainteresowane współpracą w ramach konsorcjum naukowego Piktorex sp z o.o. , w której jest udziałowcem jest UKSW.
Rozmawiała Alicja Wysocka
Dr n. farm. Piotr Merks – adiunkt na Wydziale Medycznym. Collegium Medicum UKSW, redaktor naczelny „Farmakoekonomika Szpitalna”, sekretarz generalny Employed Pharmacist Europe (EPhEU), delegat Okręgowej Izby Aptekarskiej w Warszawie, wykładowca na Wydziale Farmaceutycznym UMK w Toruniu. W ramach konsorcjum naukowego Piktorex – InnoTech UKSW wspólnie z UKSW realizuje projekty badawcze dla sektora ochrony zdrowia i farmacji.